Αυχεναλγία

Η αυχεναλγία δεν είναι τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από πόνος στην περιοχή του αυχένα ο οποίος είτε είναι εντοπισμένος, είτε ακτινοβολεί στη ράχη ή/και στα άνω άκρα. Η αυχεναλγία, επομένως, ως λέξη περιγράφει ένα σύμπτωμα (άλγος-πόνος) σε συγκεκριμένη θέση και με κανένα τρόπο δεν αποτελεί διάγνωση, ούτε προσανατολίζει σε ειδικό αίτιο.

Πριν προχωρήσουμε στην αιτιολογική προσέγγιση της αυχεναλγίας σκόπιμο είναι να ορίσουμε τι καλούμε αυχένα. Ο αυχένας είναι το οπίσθιο τμήμα του τραχήλου και αποτελεί μια δομή-σύνδεσμο μεγάλης ευλυγισίας μεταξύ κεφαλής και κορμού. Παρέχει ζωτικά κανάλια - αγωγούς για νευρικές και αγγειακές δομές μεταξύ εγκεφάλου και σώματος. Συνδυάζει δύναμη (σπόνδυλοι) και μεγάλο εύρος κίνησης (αρθρώσεις).

1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΥΧΕΝΑΛΓΙΑ;

Στην εισαγωγή δώσαμε τον ορισμό της αυχεναλγίας (αυχεναλγία = αυχένας + άλγος = αυχένας + πόνος = πόνος στον αυχένα). Η αυχεναλγία επηρεάζει το 10% του πληθυσμού κάθε χρόνο. Στην πράξη μάλλον δεν υπάρχει ούτε ένας άνθρωπος που να μην αισθανθεί αυχενικό πόνο τουλάχιστο μία φορά κατά τη διαδρομή του βίου του. Αν και ο πόνος μπορεί να είναι σοβαρός, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων υποχωρεί σε 8-12 εβδομάδες.

2. ΤΙ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΑΥΧΕΝΑΛΓΙΑ;

Μεγάλος είναι ο κατάλογος των παθήσεων που προκαλούν αυχεναλγία. Το 90% περίπου των περιπτώσεων οφείλεται σε μηχανικά αίτια/διαταραχές που συχνά σχετίζονται με βαθμιαίες αλλαγές που υφίσταται η αυχενική μοίρα της σπονδυλικής στήλης λόγω γήρανσης ή/και με υπερβολική χρήση του αυχένα και των ώμων. Τέτοια αίτια αναλυτικά είναι:

1) Μυϊκός σπασμός (μυϊκό strain- συνδεσμικό sprain).

Μπορεί να προκληθεί με διάφορους τρόπους, όπως με παραμονή του αυχένα σε άβολες θέσεις, με απότομη κίνηση του αυχένα, με έκθεση του αυχένα σε ψυχρό ρεύμα αέρος. Ο πόνος είναι οξύς, αιφνίδιας έναρξης, επιδεινούμενος με τις κινήσεις του αυχένα ίδια προς την αντίθετη με τον πόνο πλευρά και συνοδεύεται από σπασμό παρασπονδυλικών μυών. Αν και ιδιαίτερα ενοχλητικός ο πόνος του μυϊκού σπασμού είναι καλοήθης και αυτοπεριορίζεται σε λίγες ημέρες. Δε συνοδεύεται από αιμωδίες ή άλλα νευρολογικά συμπτώματα και συνήθως είναι εντοπισμένος (αν και δύναται να ακτινοβολεί στη ράχη). Το μυοσυνδεσμικό strain/sprain είναι για τον αυχένα ότι το “λουμπάγκο” για την οσφύ

2) Εκφυλιστική οστεοαρθρίτιδα της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης

Εμφανίζεται με την πάροδο της ηλικίας και οφείλεται σε εκφύλιση τόσο του μεσοσπονδύλιου δίσκου (που συνδέει τα σώματα δυο γειτονικών σπονδύλων) όσο και των οπισθίων αποφυσιακών αρθρώσεων (που συνδέουν τις οπίσθιες οστικές δομές –αποφύσεις- των σπονδύλων) με συνοδό ανάπτυξη οστεοφύτων (είναι αυτό που όλοι μας στην καθομιλουμένη καλούμε “άλατα”). Χρόνια κακή στάση του αυχένα, κακώσεις στην αυχενική μοίρα, κληρονομικότητα και άλλα αίτια συμβάλλουν στην πρωιμότερη εκφύλιση της αυχενικής μοίρας. Ο πόνος είναι συνήθως εντοπισμένος στη μέση γραμμή του αυχένα, δύναται όμως να εκτείνεται και στο ένα ή το άλλο πλάγιο. Ενίοτε τα ενοχλήματα επεκτείνονται και στη ράχη, ωμοπλάτη, ώμους, βραχίονες αν και λιγότερο έντονα απο ότι στον αυχένα.

3) Σύνδρομο Whiplash (δίκην μαστιγίου)

Οφείλεται σε ατυχήματα στα οποία επισυμβαίνει απότομη κάμψη-έκταση της αυχενικής μοίρας (απότομα φρεναρίσματα, συγκρούσεις οχημάτων κατά τον επιμήκη άξονα κ.α.). Ο πόνος είναι έντονος και συνοδεύεται από μεγάλο περιορισμό της κίνησης του αυχένα και έντονο μυϊκό σπασμό. Σε αρκετές περιπτώσεις οι ενοχλήσεις χρονίζουν.

4) Μυοπεριτοναϊκός πόνος

Πρόκειται για τοπικό πόνο στον αυχένα με συχνή επέκταση προς τον κορμό, τα άκρα ή την κεφαλή που συνοδεύεται από ενεργοποίηση επώδυνων-ευαίσθητων μυϊκών σημείων (trigger points) και συχνά με κατάθλιψη, αυπνία. Μπορεί να είναι ιδιοπαθής ή να είναι δευτεροπαθής σε εκφυλιστικά ή συστηματικά νοσήματα.

5) Ριζαλγία

Προκαλείται από δυσλειτουργία μιας νωτιαίας νευρικής ρίζας κυρίως λόγω δισκοκήλης ή στένωσης μεσοσπονδύλιου τρήματος από οστεόφυτα. Η δυσλειτουργία εκδηλώνεται με πόνο που επεκτείνεται στον ώμο ή/και στο άνω άκρο. Ο πόνος συχνά συνοδεύεται από νευρολογικές εκδηλώσεις (π.χ. αιμωδία, μυϊκή αδυναμία). Το άλγος συνήθως είναι εντονότερο στις εξωαυχενικές περιοχές.

6) Στένωση σπονδυλικού σωλήνα

Εκφυλιστικές αλλοιώσεις μπορούν να προκαλέσουν στένωση του σπονδυλικού σωλήνα (δια μέσου του οποίου διέρχεται ο νωτιαίος μυελός) με συνεπακόλουθο άλγος και νευρολογικές εκδηλώσεις από τα άκρα.

Ο κατάλογος δεν τελειώνει εδώ, αλλά συνεχίζεται με τα σπανιότερα αίτια τα μη μηχανικά που διακρίνονται σε φλεγμονώδη, λοιμώδη, νεοπλασματικά, τραυματικά. Ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν τα εξωαυχενικά αίτια

- τα φλεγμονώδη μη λοιμώδη αίτια που προκαλούν αυχεναλγία οφείλονται κυρίως σε ρευματολογικά συστηματικά νοσήματα που προσβάλλουν την αυχενική μοίρα της σπονδυλικής στήλης όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα, η ρευματική πολυμυαλγία και η νεανική χρονία αρθρίτιδα. Ο πόνος είναι συνήθως πιο έντονος κατά την αφύπνιση ή μετά ανάπαυση και μπορεί να επιδεινώνεται με τη δραστηριότητα. Δύναται να αφυπνίζει τον ασθενή και επιδεινώνεται με την κίνηση του αυχένα προς όλες τις κατευθύνσεις. Συχνά εκδηλώσεις από άλλες μυοσκελετικές θέσεις ή/και από άλλα συστήματα κατευθύνουν τον ιατρό στη σωστή διάγνωση.

- Μικροβιακοί παράγοντες που προκαλούν λοιμώξεις οστών και αρθρώσεων της αυχενικής μοίρας (σταφυλόκοκκος, στρεπτόκοκκος, βρουκέλλα, μυκοβακτήριο φυματίωσης κ.α.) δύνανται να προκαλέσουν εντονότατη αυχεναλγία με μεγάλο και επώδυνο περιορισμό κινητικότητας, εντοπισμένη ευαισθησία, επιδείνωση με την κατάκλιση και συχνά συνοδά συμπτώματα όπως πυρετός, κακουχία, καταβολή. Η περιπτώσεις αυτές είναι ιδιαίτερα σοβαρές γιατί χρήζουν νοσοκομειακής αντιμετώπισης.

- Κακοήθεις αλλά και καλοήθεις εξεργασίες μπορούν να προκαλέσουν αυχεναλγία λόγω εντόπισής τους στην αυχενική μοίρα. Ο πόνος είναι έντονος και συχνά ο μυϊκός σπασμός τόσο ισχυρός που συνήθως ο αυχένας δεν κινείται καθόλου (ειδικά στις κακοήθειες). Γνωστό ιστορικό κακοήθειας μπορεί να προσανατολίσει τον ιατρό προς τη σωστή διάγνωση. Σε περιπτώσεις κακοηθειών η καθυστέρηση στη διάγνωση μπορεί να είναι μοιραία μιας και λόγω του όγκου μπορεί να προκληθεί κάταγμα σπονδύλου με τραγικές νευρολογικές επιπλοκές

- Τα διάφορης φύσης ατυχήματα (π.χ. πτώσεις, τροχαία) μπορούν να προκαλέσουν βλάβη σε οστικές δομές ή μαλακά μόρια της αυχενικής μοίρας με συνοδό πόνο. Οι οξείες κακώσεις του αυχένα πρέπει να εκτιμώνται από ορθοπαιδικό για να αποκλεισθεί η πιθανότητα καταγμάτων ή εξαρθρημάτων της περιοχής που μπορεί να είναι απειλητικά για τη ζωή ή τη νευρολογική ακεραιότητα του ατόμου.

- Τέλος, αρκετές παθήσεις με εξωαυχενική εντόπιση μπορούν να προκαλέσουν αυχεναλγία. Τέτοιες παθήσεις ενδεικτικά είναι παθήσεις του ώμου, βλάβες του βραχιόνιου πλέγματος, παθήσεις των πνευμόνων και της καρδιάς (π,χ πνευμονία, στεφανιαία νόσος, διαχωριστικά ανευρύσματα αορτής), παθήσεις του γαστρεντερικού συστήματος (π.χ. χολολιθίαση, οισοφαγίτιδα). Στις περιπτώσεις αυτές βέβαια χαρακτηριστικό είναι ότι ο πόνος δεν επιδεινώνεται με τις κινήσεις του αυχένα.

Τέλος, σε ένα σημαντικό ποσοστό περιπτώσεων η αυχεναλγία δεν οφείλεται σε οργανικό αίτιο και αποδίδεται σε λειτουργικά αίτια όπως ινομυαλγία και κατάθλιψη. Το άγχος και ο θυμός μπορούν επίσης να προκαλέσουν ή να επιδεινώσουν την αυχεναλγία. Συχνά σε ανθρώπους με τέτοιας φύσης προβλήματα η αυχεναλγία γίνεται ανθεκτική στη συντηρητική θεραπεία ή υποτροπιάζει.

3. ΠΩΣ ΔΙΑΓΙΓΝΩΣΚΕΤΑΙ Ο ΑΥΧΕΝΙΚΟΣ ΠΟΝΟΣ;

Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων η λήψη του ιστορικού και η φυσική εξέταση είναι οι ακρογωνιαίοι λίθοι για τη διάγνωση του αίτιου της αυχεναλγίας. Σε σπάνιες περιπτώσεις που τα συμπτώματα χρονίζουν (διάρκεια μεγαλύτερη των 8-12 εβδομάδων) ο ασθενής πρέπει να υποβληθεί σε εκτεταμένο έλεγχο που περιλαμβάνει εξετάσεις αίματος και ειδικές απεικονιστικές εξετάσεις όπως απλές ακτινογραφίες, αξονική τομογραφία και μαγνητική τομογραφία αυχενικής μοίρας.

4. ΠΟΤΕ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΤΑΙ Ο ΕΛΕΓΧΟΣ;

Ο εργαστηριακός και απεικονιστικός έλεγχος συνήθως δε χρειάζεται να γίνεται πρώιμα. Σε ορισμένες περιπτώσεις όμως η έγκαιρη εργαστηριακή και απεικονιστική απεικόνιση κρίνεται απαραίτητη. Συμπτώματα και σημεία που πρέπει να κινητοποιήσουν ασθενείς και θεράποντες είναι:

- γενική συμπτωματολογία με πυρετό, νυκτερινές εφιδρώσεις, απώλεια σωματικού βάρους, τραχηλική λεμφαδενοπάθεια

- ασυνήθιστη ποιότητα αυχενικού πόνου με επιδείνωση τη νύκτα, στην κατάκλιση καθώς και πολύ συγκεκριμένη εντόπιση του πόνου

- νευρολογικό έλλειμμα (μυϊκή αδυναμία σε άνω ή /και κάτω άκρα, αιμωδίες-υπαισθησία ίδια αμφοτερόπλευρη, επηρεασμένα ή/και παθολογικά αντανακλαστικά.

- συνοδά παθολογικά προβλήματα (καρκίνος για παράδειγμα)

- ιστορικό πρόσφατου τραύματος στον αυχένα

Στις υπόλοιπες περιπτώσεις ο εργαστηριακός και απεικονιστικός έλεγχος δεν προσφέρει στη διάγνωση και προκαλεί άσκοπη οικονομική επιβάρυνση στους ασθενείς και στους ασφαλιστικούς φορείς των. Ειδικά για την περίπτωση της απλής ακτινογραφίας και της αξονικής τομογραφίας να μην παραγνωρίζεται και η ποσότητα της ακτινοβολίας που δέχεται ο ασθενής κατά την εξέταση. Σημειωτέον ότι ακόμα και με την πιο σύγχρονη απεικονιστική μέθοδο δεν υπάρχει μεγάλη ειδικότητα στην ανεύρεση του αίτιου της αυχεναλγίας. Πολλές φορές τα ευρήματα του απεικονιστικού ελέγχου δε σχετίζονται με το αίτιο του πόνου και παρασύρουν μη εξειδικευμένους γιατρούς σε άστοχες θεραπευτικές προσεγγίσεις.

5. ΠΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΕΤΑΙ Ο ΑΥΧΕΝΙΚΟΣ ΠΟΝΟΣ

Η θεραπεία του αυχενικού πόνου μηχανικής αιτιολογίας (που αφορά στο 90-95% σχεδόν των περιπτώσεων) έχει ορισμένες κοινές συνιστώσες ανεξαρτήτως αίτιου.

Για τον οξύ πόνο μπορούν να χρησιμοποιηθούν απλά παυσίπονα (depon ή panadol) σε δόσεις μέχρι 4 gr ημερησίως δηλαδή 2 δισκία των 500 κάθε 6 ώρες για λίγες ημέρες. Ασθενείς που δεν έχουν αντένδειξη (όπως πεπτικό έλκος, νεφρολογικά προβλήματα, αρρύθμιστη αρτηριακή πίεση) μπορούν να λάβουν μη στερινοειδή αντιφλεγμονώδη (ασπιρίνη ή άλλα νεότερα συγγενή σκευάσματα). Τα μυοχαλαρωτικά από του στόματος καθώς και οι αλοιφές τοπικά μάλλον δεν προσφέρουν ιδιαίτερα.. Αντίθετα, ψυχρά επιθέματα στην περιοχή (παγοκύστη για 15-20 λεπτά) προσφέρουν σημαντική βοήθεια στον οξύ πόνο. Στους ασθενείς με δυσανεξία στο κρύο (ή με επιδείνωση των ενοχλημάτων μετά την παγοθεραπεία) μπορούν να χρησιμοποιηθούν θερμά επιθέματα. Το θερμό επίθεμα είναι καλή πρώτη επιλογή σε πόνους διάρκειας μεγαλύτερης του 48ώρου για να προκαλέσει μυοχάλαση. Η χειρομάλαξη (μασάζ) μπορεί επίσης να βοηθήσει στη λύση του μυικού σπασμού και του συνοδού πόνου.

Η χρήση μαλακού κολάρου καλό είναι να αποφεύγεται. Επιτρέπεται σε οξείς μυϊκούς σπασμούς και για λίγες ημέρες. Αρκετή βοήθεια προσφέρει η χρήση ειδικού μαξιλαριού αυχένα για τον ύπνο.

Το πιο σημαντικό συστατικό της θεραπείας είναι η διατήρηση του εύρους κίνησης της αυχενικής μοίρας. Όσο πιο κοντά στο φυσιολογικό είναι το εύρος κίνησης τόσο η πιθανότητα υποτροπών ή/και χρονιότητας περιορίζεται. Ο ασθενής μετά την αναλγησία ή μετά την ύφεση των ενοχλημάτων πρέπει να μάθει να εκτελεί ένα πρόγραμμα ασκήσεων της αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης που θα περιλαμβάνει κάμψεις, εκτάσεις, πλάγιες κάμψεις, στροφές και περιαγωγές της αυχενικής μοίρας. Συχνά το πρόγραμμα εμπλουτίζεται με ασκήσεις ενδυνάμωσης των αυχενικών παρασπονδυλικών μυών. Η αποκατάσταση ολοκληρώνεται με ένα πρόγραμμα επανεκπαίδευσης σωστής στάσης ούτως ώστε να περιορίζονται οι πιθανότητες υποτροπής.

Σε ένα μικρό ποσοστό ασθενών που η συντηρητική αγωγή αποτυγχάνει χρησιμοποιούνται άλλα προσεγγίσεις όπως τοπικές εγχύσεις στεροειδών και χειρουργική αντιμετώπιση.

Η εκμάθηση του σωστού προγράμματος αποκατάστασης καλό είναι να γίνεται μετά συνεννόηση-συνεργασία του θεράποντος ιατρού με το φυσικοθεραπευτή. Στόχος είναι η τροποποίηση του προγράμματος ανάλογα με την περίπτωση για την εξασφάλιση του μέγιστου της συμμόρφωσης από τον ασθενή.

Συχνά χρειάζονται και ήπια αγχολυτικά ή/και αντικαταθλιπτικά για την αντιμετώπιση της αυχεναλγίας ιδιαίτερα όταν ψυχολογικοί παράγοντες εκτιμώνται από τον ιατρό ότι επιβαρύνουν την κλινική εικόνα.

Ο μη μηχανικός πόνος χρήζει ειδικής (αναλόγως του αιτίου) αντιμετώπισης και μάλλον ξεφεύγει των ορίων του συγκεκριμένου άρθρου. Συνιστάται παραπομπή του ασθενούς σε ειδικό για το πρόβλημα ιατρό.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ

Η αυχεναλγία στην πλειονότητα των περιπτώσεων οφείλεται σε μηχανικά –καλοήθη, κατά βάση, αίτια και έχει την τάση να αυτουφίεται αν και σε ένα μικρό ποσοστό των ανωτέρω ασθενών τα ενοχλήματα χρονίζουν και επηρεάζουν σημαντικά την ποιότητα ζωής. Η διατήρηση του εύρους κίνησης του αυχένα καθώς και η εκμάθηση της σωστής του στάσης και η ενδυνάμωση των παρασπονδυλικών αυχενικών μυών μπορούν να βοηθήσουν και θεραπευτικά αλλά και προληπτικά στην αυχεναλγία. Να μην ξεχνάμε, επίσης, ότι εκδηλώσεις από την ψυχική σφαίρα (κατάθλιψη, άγχος, θυμός) μπορούν να προκαλέσουν, να επιδεινώσουν ή να κάνουν ανθεκτικό στη θεραπεία τον αυχενικό πόνο. Αν και σπάνιες οι σοβαρές παθήσεις που προκαλούν αυχεναλγία, εντούτοις δεν πρέπει να διαλάθουν της διάγνωσης μιας και μπορεί να προκαλέσουν σοβαρότατες επιπλοκές με κίνδυνο για τη ζωή του ασθενούς.